رسم “ارک وبرک ” ؛نماد بخشندگی وجایگاه همسایه دربین سیستانی های گلستان ومازندران

رسم “ارک وبرک ” ؛نماد بخشندگی وجایگاه همسایه دربین سیستانی های گلستان ومازندران

برای بررسی رسوم هر جامعه به بستر فکری آن مردمان باید توجه نمود.در فرامین اخلاقی مفاهیمی چون نوعدوستی، تکریم همسایه و کمک به مستمندان از جمله مهمترین مفاهیمی هستند که در دین اسلام بارها به اجرا و ادای آنها توصیه شده و تجلی این معارف را می توان در آیین «ارَک و برَک» مردمان سیستان در بهترین شکل ممکن مشاهده نمود.

به باور کارشناسان فرهنگ عامه بنیاد نیمروز ؛با بررسی رفتارهای آیینی سیستانی ها می توان کلیدواژه‌های ثابت و در عین حال جهانشمولی چون نوع دوستی، تاکید بر صلح طلبی، رعایت حقوق و احترام بزرگان و یا جامعه، ستایش زمین به عنوان مادر بخشنده و پرستش پروردگار به عنوان خالق مطلق هر آنچه که در آسمان و زمین است، را مشاهده کرد.
با نگاهی ژرف می توان دریافت که در حقیقت این مفاهیم بازتاب دهنده متجلی ترین مفاهیم دینی است که از روزگاران کهن وجود داشته است ودین مبین اسلام به آن جان وهویتی تازه بخشیده وسیستانی ها نیز تا کنون آن را حفظ نموده ودر حال انتقال به نسل های بعد هستندودر این بین بنیاد نیمروزسیستانی ها کارکرد تخصصی اش همین بحث می باشد

در بین سیستانی ها در هرکجا بود وباش دارند براساس اینکه نگاه به همسایگان و مساله توجه به همسایه در دین اسلام بارها مورد تاکید قرار گرفته و بر مومن مسلمان فرض است که نسبت به افرادی که پیرامون خانه و کاشانه او زندگی می کنند توجه داشته باشد؛این از درون یک خانه وحیاط کوچک تا گستره ی بزرگ سرزمین و وطن نیز جاریست وسیستانیها به همسایه داری بی نهایت اهمیت می دهند ومفاهیم بلند ذکر شده؛ به عنوان قلب تپنده شکل‌گیری و اجرای رسم «ارَک و برَک» به شمار می رود.

به گفته کارشناسان مرکز مطالعات مردم شناسی بنیاد نیمروز سیستانی ها؛ از گذشته های کهن و دور ؛مردمان منطقه سیستان بر این عقیده اند که از هر اجاق یا تنوری که اهل خانه در آن غذا می پزند دودی که بلند می شود تا هر شعاعی که آن بوی غذا می رود خانواده مقید هستند تا برای همسایگان خود کاسه هایی از غذایشان را برای سفره افطار و سحر به عنوان هدیه و یا نذری ببرند.

لازم بذکر است که این منوط ومحدود به ماه رمضان نیست بلکه یک فرهنگ جاریست ؛بخصوص در گذشته هایی که زندگی برای بشر سخت بوده است ومبنای زندگی کشاورزی بوده است وسیستانی ها به دلیل هامون بخشنده دارای گله های گاو اصیل سیستانی بوده اند (که در سنگ نگاره های تخت جمشید نیز قابل رویت است) در کنار انواع خوراکی ها ورژیم های غذایی ازگیاه خواری و..به پخت غذای گرم وبویژه گوشت؛”دیگ بار” می گفته اندو چون صدای سرخ شدن گوشت به گوش اهل منزل می رسیده است اگر بانوی پا به ماه یا حامله بوده است هنوز غذا برای اهل منزل توزیع نمی شده است برای او کاسه ای می برده اندو ایضا برای همسایه .

اگرچه با ظهور زندگی مدرن در میان مردمان شهرنشین در دهه های اخیر شاهد هستیم که آنها دیگر از تنور و اجاق گذشته برای تهیه غذا استفاده نمی کنند و به همین مناسبت در اجرای آیین «ارَک و برَک» تغییراتی در شکل و شیوه آن اعمال کردند.ولی روح وباطن این رسم به همت بزرگان ومعتمدین وموسسه فرهنگی بنیاد نیمروزهمچنان در شمال کشورجاریست

علی رغم زندگی ماشینی ومدرن خوشبختانه برپایی آیین «ارَک و برَک» هنوز هم در بسیاری از روستاها و شهرستان های منطقه سیستان وجاهایی چون گلستان ومازندران که سیستانی ها بود وباش دارند؛ توسط مردمان این خطه از کشورمان برپا می شود و بیشتر غذاهایی که در این آیین مورد استفاده قرار می گیرد غذاهای ساده و محلی آن منطقه مانند شیربرنج، نان برک و همچنین شله زرد است.در حالی که درگذشته بیشتر بر غذاهایی چون آبگوشت وسرخ کردنی ومشابه تکیه بوده است

علاوه بر حفظ روش سنتی وکاسه ارک وبرک سنتی؛سنت جدید اجرای این آیین، اینگونه است که در ایام ماه مبارک رمضان مردمان هر محله و منطقه پیش از اذان مغرب در حد بضاعت خود مواد غذایی مانند چای، خرما، نان و یا همان غذاهای محلی مانند شله زرد و شیربرنج را به مسجد منطقه می‌برند و بعد از اقامه نماز تمام افراد در مسجد دور هم و گرد یک سفره جمع می شوند و روزه خود را با همین خوراکی که توسط مردم نذر مسجد شده است می گشایند و افطار می کنند

–          به گفته کارشناسان بنیاد نیمروزسیستانی ها کاسه ارک وبرک در کنار سایر رسوم که برای همکاری طراحی شده اند مثل ارزوکه نشانگر روحیه جمعی وهمکاری سیستانی هاست.آرزوکه یعنی آرزوی کوچکی که زن خانه درهنگام دست آس کردن ویا پخت نان و…برای یک یاریگر داشت وسنت نیک درسیستان این بود که تا صدای آس دستی بلند می شد زنان همسایه به یاری وکمک می آمدند واین ضرب المثل ازاین فرهنگ برخاسته که توبرای من ومن برای تو(تو ور م ؛م ورتو)

سنت آگاهانه واجتماعی وبزرگ ،اشر، سنت لای روبی رودخانه درسیستان است که همه به مقدار زمین شان درلای روبی کمک می کردند .ونشانه ی دیگری از فرهنگ مردم داری وهمبستگی مردم برای آبادی این سرزمین بوده است

کمکی وبجار واژه های دیگریست ازفرهنگ مردم سیستان که ریشه درپیوندهای زیبای انسانی درساختارهای زندگی اجتماعی آنان دارد.درهنگام ازدواج،بستن خانه،دروو…اراده ای نانوشته برای یاریگری وکمک درحد توان از نزدیکان وآشنایان وجود داشت که درروان سازی زندگی بسیار موثر است.

سرراهی کمک هزینه ای بود که با توجه به جایگاه سفر وگردش درفرهنگ سیستان برای راهیان ومسافران درنظر گرفته می شد.وبه گفته کارشناسان فرهنگ عامه سیستانی:این رسم هم اکنون در بین سیستانی های شمال کشور رایج وجاریست

کاسه ی ارک وبرک: کاسه های بردن وآوردن غذا است ودرمیراث فرهنگی پربار وپراز مفاهیم زیبای انسانی سیستان ،این باور وجود دارد که اگر دیگ دانی برای پخت غذایی روشن شود تا شعاع تاثیر گزار دود وبوی غذا ،اگر خانه ی نیازمندی بود باید کاسه ی فرستاده می شد.

بسیاری از خانواده ها به خویشاوندان خود، پدر و مادر، همسایه ها و افراد فقیر و مسکین غذا می رساندند و هنوز هم این سنت با پخش نذورات و توزیع غذاهایی مانند شله زرد، نان برک و یا شیربرنج ادامه دارد.

اهالی هر محله پیش از اذان مغرب در حد توان و وسع خود مواد غذایی، خرما، چای، آش، شله زرد و غیره به مسجد می برند و پس از اقامه نماز مغرب به پذیرایی از روزه داران می پردازند.

یک ضرب المثل هست که می گوید: ((کاسه قرض ارک برک تو پر کنی من پرترک)) یعنی هر چی تو برای من بیاری من باید بهترش رو برایت بیاورم. استدلال ما این است که کسی که اول چیزی می‌فرستد کار بهتری انجام داده چون او به فکر ما بوده اما ما در جواب کار او یک کاری انجام دادیم پس ما باید چیز بهتری بفرستیم که سر به سر بشود. اتفاقا این یک فرهنگ بسیار خوب و کنایه از داد و دهش دو طرفه است

درسیستان ;کهن و ورجاوندهمه مردم برای همه ی مردم بوده اند ،سنت های آرزوکه ،اشر کشی،کمکی،بجاری،سرراهی ،کاسه ارک وبرک از نشانه های دیگر همبستگی های انسانی درسرزمین هیرمند فرمند ودر بین سیستانیان در هرکجا که سکونت گزیده اند از جمله در بین سیستانی های گلستان ومازندران است(جهت ارتباط با بنیاد نیمروزسیستانی ها کافیست مشخصات خود را به ۰۹۳۶۰۸۷۶۲۲۲ ویا ۰۹۱۱۳۷۲۱۹۲۱ پیامک کنید ویا در فضای مجازی nimroozonline @ در تمام شبکه های اجتماعی یا سرچ “بنیاد نیمروز”